به مناسبــت عیدالله الأکبـــــر ،عیـــد غیدیــــر خــم

بسم الله الرحمن الرحیم

فرازی از شرح زیارت غدیریه امام هادی علیه السلام

زیارت غدیریه از زیارتنامه‌های امام علی^{علیه السلام} که از طرف امام هادی^{علیه السلام} در روز غدیر صادر شده است. محور این زیارت، تولی و تبری و محتوای آن بیان فضایل امام علی^{علیه السلام} است.

معتصم خلیفه عباسی، امام هادی^{علیه السلام} را از مدینه به سامرا فرا خواند. در روز غدیر، امام به نجف رسید و امیرالمومنین^{علیه السلام} را زیارت کرد[1]که متن آن به زیارت غدیریه مشهور است.

همه راویان این زیارت از بزرگان شیعه هستند و در وثاقت هیچ‌یک از آنان تردید نشده است. سند این زیارت چنین است: ابن مشهدی از ابوالفضل شاذان بن جبرئیل قمی از عماد الدین محمد بن ابوالقاسم طبری از ابو علی فرزند شیخ طوسی از پدرش از شیخ مفید از ابن قولویه قمی از شیخ کلینی از علی بن ابراهیم قمی از پدرش از ابو القاسم حسین بن روح نوبختی و عثمان بن سعید عمری از امام حسن عسکری^{علیه السلام} از امام هادی^{علیه السلام [2]}؛محدث قمی به معتبر بودن سند این زیارت‌نامه اشاره و نوشته است :کمتر حدیثی به قوت سند این زیارت‌نامه می‌رسد.»[3]

محور اصلی زیارت غدیریه، اصل تولی و تبری است که در فرهنگ شیعه جایگاه ویژه‌ای دارد. محتوای اصلی این زیارت بیان فضایل امام علی^{علیه السلام} است. مهمترین بخش‌های این فضیلت‌ها عبارت است از:

فضیلت‌های قرآنی :در این زیارت بیش از سی آیه آمده است که بیان فضایل امیرالمؤمنین^{علیه السلام} است؛ نظیر آیه لیله المبیت،آیه تبلیغ، آیه ولایت و.

فضیلت‌های حدیثی : صدها قسمت از زیارت غدیریه به بیان فضایلی اختصاص یاقته که پشتوانه روایی در منابع حدیثی شیعه واهل سنت دارد، مانند: امیرالمؤمنین، سید الوصیین، وارث علم النّبیین، ولی ربّ العالمین، امین‌الله فی ارضه، سفیر‌الله فی خلقه، الحجّه البالغه علی عباده، دین‌الله القویم، صراط مستقیم، نبأ عظیم، اوّل من آمن باللّه، سید المسلمین، یعسوب المؤمنین، امام المتقین، قائد الغرّ المحجّلین، امام المّتقین، اوّل من صدّق بما انزل الله علی نبیه و.

فضیلت‌های تاریخی : این زیارت، مطالبی از رشادت‌های تاریخی امام علی^{علیه السلام} و فداکاری‌های آن حضرت در راه دین اسلام را بیان کرده است. از جمله: جنگ بدر، احزاب، اُحد، جنگ حُنین، صفّین، جمل، نهروان و.

در این زیارت همچنین به غصب فدک،بیزاری از دشمنان ولایت و برائت از قاتلان امام حسین^{علیه السلام} و شهادت عمّار، شهادت حضرت علی^{علیه السلام} و شهادت سیدالشّهدا اشاره دارد.

هم اکنون بخشی از فضائلِ حدیثیِ مذکور در این زیارت را بررسی خواهیم کرد:

اولین فضائلی را که امام هادی^{علیه السلام} بدان اشاره میکند چنین است: . السَّلامُ عَلَیْکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ سَیِّدَ الْوَصِیِّینَ . سلام بر تو ‌ای امیر مؤمنان و سرور جانشینان . »

اَمیرُالمؤمِنین به معنای امیر، فرمانده و رهبر مسلمانان، لقبی است که به اعتقاد شیعیان اختصاص به حضرت علی^{علیه السلام} دارد و شیعیان آن را درباره دیگر امامان معصوم به کار نمی‌برند. به باور شیعیان، این لقب نخستین بار در زمان پیامبر اسلام برای علی بن ابی‌طالب به کار رفته و منحصر به اوست.

به باور شیعیان، پیدایش و اولین کاربردهای لقب امیرالمؤمنین، از سوی پیامبر بوده که آن را خطاب به علی بن ابیطالب به زبان آورده است؛ شیخ مفید در کتاب الارشاد ،ج۱، ص۴۸ چنین می آورد: حدیث بًرَیْدَة بن الحُصَیب الأسلَمی ـ وهو مشهور معروف بین العلماء ، بأسانید یطول شرحها ـ قال : إنّ رسول اللّه أمّرنی سابعَ سبعة ، فیهم أبو بکر وعُمَر وطًلْحَة واُبَیر ، فقال : سلّموا على علیّ بإمْرَة المؤمنین» فسلّمنا علیه بذلک ، ورسولُ اللّه حیّ بین أظهرنا.

همچنین ابن عساکر از مورخان بزرگان اهل سنت درکتاب تاریخ مدینة دمشق ج۴۲، ص۳۰۳ و ۳۸۶ علاوه بر حدیث فوق احادیثی نقل میکند که این لقب را خداوند متعال در معراج به حضرت علی^{علیه السلام} اختصاص داده است و از انس بن مالک نقل میکند:

أخبرنا أبو علی المقرئ أنا أبو نعیم الحافظ نا محمد بن أحمد بن علی نا محمد بن عثمان بن ابی شیبة نا أبراهیم بن محمد بن میمون نا علی بن عباس  عن الحارث بن حصیرة عن القاسم بن جندب عن أنس قال قال رسول الله ^{(صلى الله علیه وسلم)} یا أنس اسکب لی وضوءا ثم قام فصلى رکعتین ثم قال یا أنس أول من یدخل علیک من هذا الباب أمیر المؤمنین وسید المسلمین وقائد الغر المحجلین وخاتم الوصیین قال أنس قلت اللهم أجعله رجلا من الأنصار وکتمته إذ جاء علی فقال من هذا یا أنس فقلت علی فقام مستبشرا فاعتنقه ثم جعل یمسح عن وجهه بوجهه ویسمح عرق علی بوجهه فقال یا رسول الله لقد رأیتک صنعت شیئا ما صنعت بی قبل قال وما یمنعنی وأنت تؤدی عنی وتسمعهم صوتی وتبین لهم ما اختلفوا فیه بعدی.

همچنین انتساب لقب امیرالمؤمنین به امام علی^{علیه السلام}، در جریان واقعه غدیر توسط پیامبر اسلام صورت گرفته و پیامبراکرم^{(صلى الله علیه وسلم)} ، علی علیه السلامرا به عنوان جانشین خود و مولای همه مسلمانان معرفی کرد و از همگان، از جمله ابوبکر، عمر، طلحه و زبیر خواست تا به علی با لقب امیرالمؤمنین» سلام کنند. بر این اساس، مسلمانان با تبعیت از این خواسته پیامبر، دسته دسته وارد خیمه علی^{علیه السلام} شدند و به همان نحوه که پیامبر امر کرده بود، به او سلام کردند:

. ثمّ نادى بأعلى صوته : ألَسْتُ أولى بکم منکم بأنفسکم؟ » فقالوا : اللّهم بلى ، فقال لهم على النَسَق ، وقد أخذ بضَبْعَیْ [4] أمیرِالمؤمنین فرَفَعَهما حتّى رُئیَ بیاضُ إِبْطَیْهما وقال : فَمَنْ کُنتُ مَوْلاه فهذا علیٌّ مَوْلاه ، اللّهم والِ من والاه ، وعادِ من عَاداه ، وانْصر من نَصَره ، واخْذُل من خَذَله ».

ثمَّ نَزَل وکان وقت الظَهیرة ـ فصَلّى رکعتین ، ثمّ زالتِ الشمس فأَذَّن مُؤَذنُه لصلاة الفَرْض فصَلّى بهم الظهر ، وجَلَس  فی خَیمته ، وأمَرعلیاً أن یَجْلِس فی خَیمةٍ له بازائه ، ثُمّ أمَرَ المسلمین أن یَدْخُلوا علیه فَوْجاً فَوْجاً فَیُهَنَؤوه بالمَقام ، ویُسلِّموا علیه بإمْرَة المؤمنین ، ففعل الناسُ ذلک کلُّهم ، ثمّ أمَرَ أزواجَه وجمیعَ نِساء المؤمنین معه أن یَدْخُلن علیه ، ویُسَلِّمن علیه بإمْرَة المؤمنین ففَعلنَ. [5]

سید بن طاووس، محدث مهم شیعه در قرن هفتم، در کتابی با عنوان الیقین باختصاص مولانا علی بإمرة المؤمنین»، با اتکا بر ۲۲۰ حدیث از منابع اهل سنت، لقب امیرالمؤمنین را مختص به امام علی^{علیه السلام} دانسته است.